محمد محسن خضری
طراح نشانه | طراح هویت بصریمحمد محسن خضری
طراح نشانه | طراح هویت بصریخوشنویسی و طراحی حروف (۱) در دانشگاه فرهنگ و هنر (۲)، مشهد
در نیمسال دوم 1390 برای تدریس خوشنویسی و طراحی حروف به دانشگاه فرهنگ و هنر دعوت شدم. با تجربه ای که در انجام دو پایان نامه تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد در این حوزه داشتم، مسولیت تدریس این واحد درسی را پذیرفتم.
با توجه به این که طراحی حروف کنونی ریشه در خوشنویسی دارد، آشنایی با خطوط سنتی را به عنوان پایه و اساس این درس مد نظر داشتم.
مقوله‌ی خوشنویسی به نظر بسیاری از دانشجویان امری غیر ضروری و یا غیر قابل دسترس است؛ چرا که تصور می کنند باید استعداد ذاتی در خطاطی داشته باشند، در غیر اینصورت باید آن را به کلی فراموش کنند و در خلق آثار خود دل به دیگر امکانات بصری گرافیک دهند.
برای شکستن این تابو در این کلاس، دانشجویان ملزم به فراهم نمودن وسایل اولیه خوشنویسی شدند و نمونه هایی از مفردات و ترکیبات خطی سرمشق تمرینات آن ها قرار گرفت. هدف از این تمرین آشنایی با روحیه خط و شناخت قابلیت های بصری آن در خلق آثار گرافیک بود.
از آنجایی که دانشجویان در دو گروه جداگانه این واحد درسی را تجربه می کردند، برای هر گروه یک خط مشخص مبنای کار پروژه قرار گرفت. یک گروه، خط ثلث و گروه دیگر خط نستعلیق.
خط ثلث شباهت بسیاری با نسخ، محقق، توقیع و رقاع دارد و در حقیقت نماینده آن ها به شمار می آید. نستعلیق هم با خط شکسته نستعلیق و تعلیق روحیه مشابه ای دارد.
در مجموع دو پروژه در این ترم مد نظر قرار گرفت. پروژه اول بر ظرفیت های کلامی و معنایی تاکید داشت و پروژه دوم بر اساس قابلیت های زیباشناسی خوشنویسی انتخاب شده بود.
پس از آشنایی با روحیه ی این خطوط، طراحی نشانه نوشتاری از اسم و فامیل، اولین پروژه کاری دانشجویان بود. هدف از این تمرین کشف توانایی حروف با توجه به حفظ خوانایی نشانه بود. در پروژه دوم دانشجویان باید از قابلیت های بصری خط (ثلث یا نستعلیق) در خلق یک اثر کاربردی یا تزیینی استفاده می‌نمودند.
در ابتدا هر دانشجو موظف بود موضوعی را به دلخواه انتخاب نماید و در نهایت با توجه به خط مورد استفاده آن را به صورت اجرایی ارائه نماید. از آنجایی که این پروژه معمولا فراتر از سطح دو بعدی کاغذ به مرحله اجرا در می آید، ورود گرافیک در حیطه های دیگر همچون طراحی داخلی را در بر می‌گرفت.
محدود نمودن دانشجویان به یک خط در طراحی، ابتدا بسیار سخت و غیرقابل تصور بود، اما سبب شد آن ها با نگاهی دقیق و موشکافانه به مطالعه خوشنویسی بپردازند.
آثار بسیاری از طراحان موفق کشورمان ثابت کرده آشنایی با خوشنویسی برای دانشجویان این رشته تا حدی لازم است که بتواند شالکه اولیه اثر خود را طراحی کند و این بدان معنا نیست که آنها لزوما باید خطاطان ممتازی باشد؛ چنان که مرحوم مرتضی ممیز در طراحی نشانه موزه رضا عباسی ایده خود را به دست آقای احصایی که به خوشنویسی تسلط کامل داشت اجرایی نمود.
برای اجرایی نمودن یک نشانه نوشتاری که با خطوط سنتی شکل گرفته است، نرم افزار میرعماد برای طراحانی که آشنایی کافی به خوشنویسی دارند توصیه می شود. امیدوارم تجربه این کلاس موجب تشویق دانشجویان به شناخت خطوط سنتی و استفاده از آن متناسب با ذائقه گرافیک حال حاضر باشد . در پایان این توضیجات نمونه هایی از آثار دانشجویان این کلاس آمده است.
اثر آرش طراقی
اثر هما روان
اثر مریم نیک دل
اثر جواد خوئیان
اثر سارا شاهرخ زاده
اثر علیرضا عارف
اثر مریم صحرا نژاد
طرح گوشواره - بهاره سلطانی
طرح قفسه های تزیینی- جواد خوئیان
طرح فرش - سیده سلیمه ذاکر رضوی
طرح گردنبند - ندا صادق زاده
طرح نرده - طیبه نبی فرخانی
طرح نرده و حفاظ - سید سعید عاقبت خواه
طرح ساعت دیواری - زهرا بهشتی صفت
طرح نقاشی روی شیشه با ویترا - نازنین مقدم
طراحی قالیچه - سیده سلیمه ذاکر رضوی
استفاده و انتشار تصاویر بدون اجازه مجاز نمی باشد.
او را بیشتر با طرح جلد های فرهنگی اش می شناسند!
مجید عباسی، طراح مورد علاقه من است.در سال 1389 به دعوت استاد جلال شباهنگی به دانشکده ما (دانشکده هنر شاهد) آمدند و با اشتیاق به سوالات ما پاسخ دادند.
مایلم در افتتاح وبلاگ «دایره سفید» به نشانه احترام، نقدی بر یک مجموعه از آثار این طراح برجسته داشته باشم :
" من در طراحی معمولا روشی را انتخاب می کنم که ساده باشد و بتوانم با ساده ترین ابزار کارم را ارایه بدهم" [1]
این جمله به بهترین نحو معرف اوست. " در ۱۶ اردیبهشت ۱۳۴۴ در تهران به دنیا آمد. از سال ۱۳۶۵ تا ۱۳۶۸ به عنوان طراح گرافیک آزاد مشغول کار حرفه ای شد. در سال ۱۳۶۸ شرکت گرافیک دید را با همکاری فیروز شافعی بنیاد نهاد. او از دانشکده ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران و در رشته ی ارتباط تصویری فارغ التحصیل شد و به دعوت مرتضی ممیز از سال ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۶ به تدریس دردانشکده ی هنرهای زیبا اشتغال داشت.کارهای او در شناخته شده ترین نشریات به چاپ رسیده و به علاوه در بسیاری از نمایشگاه های طراحی گرافیک در ایران و نقاط مختلف جهان شرکت داشته است." [2]
مجید عباسی ، طراح نام آشنای گرافیک معاصر ایران، که او را بیشتر با طرح جلد های فرهنگی اش می شناسند ، به گفته خودش طراحی جلد را از سال 1366 آغاز کرده و سپس کارش را با نشر چشمه ادامه داده است. نشر چشمه واقع در خیابان میرزای شیرازی تهران در حقیقت نمایشگاه دائمی آثار اوست ؛ مکانی که من گهگاهی مشغول تماشای طرح جلدهای ساده و پرمعنای او می شوم و این جمله بارها و بارها در ذهنم تکرار می شود که ؛ " کمترین ، بیشترین است" .
طراحی جلد های مجید عباسی به نوعی یک فعالیت فرهنگی نیز محسوب می شود و خودش در این مورد چنین می گوید: "به دلیل اینکه در شرایط موجود، تاثیر گذاری کارهای دیگر به این اندازه نیست. مثلا طراحی پوستر را در نظر بگیرید، می دانید که در مملکت ما جایی برای نصب پوستر وجود ندارد. در نتیجه پوستر ها ساخته می شود و در آرشیو می‌ماند و یا نهایتا پشت یک شیشه در کنار کارهای دیگر چسبانده می شود. در نتیجه فکر می کنم کتاب خیلی ماندگار تر است، یا در ویترین کتابفروشی هاست و یا سال ها در کتاب خانه شخصی آدم ها می ماند. اندازه اش خیلی کوچک است اما به همان اندازه از اعتبار کار حرفه ای برخوردار است. به اضافه‌ی اینکه من همواره خودم علاقه داشتم که در حوزه‌ی کتاب و به ویژه ادبیات فعالیت داشته باشم." [3]
این گفته نشان می دهد که طراحی جلد در بین شاخه های طراحی گرافیک دارای ویژگی های خاصی است . طرح جلد باید محتوای کتاب را القاء کند و در عین حال مخاطب به کنجکاوی و خرید کتاب جذب کند .وظیفه طراح این است که منظور و پیام نویسنده را به تصویر بکشد. در حقیقت جلد کتاب باید انعکاس مطالب کتاب باشد . جلد کتاب معمولا ماندگاری بیشتری نسبت به پوستر دارد به همین دلیل باید به نحوی طراحی شود که در مرور زمان جذابیت و هویت خود را حفظ کند . اگر چه هر طراح جلد بنا به برداشت خود از مطالب کتاب شیوه خاصی را برای طراحی اتخاذ می کند اما در نهایت ارتباط مخاطب با مطالب هدف است که نباید فراموش شود .
مجید عباسی در آثار خود زبانی ساده و پر صلابت دارد . طراح جلد هایش در عین اختصار ، پر معنا و گویا می باشند. بکارگیری خاکستری های رنگی همراه با اختصار در رنگ گزینی از دیگر شاخصه های آثار اوست . در طراحی جلد های که برای اشخاص سرشناس انجام داده از چهره به عنوان ایده اولیه طراحی فراوان استفاده کرده است . او قطعات کوچک رنگ را در کنار سطوح وسیعی از خاکستری های رنگی بعنوان نقاط تاکید بکار می برد. ( تصویر زیر)
ساده گرایی آثارش نشات گرفته از مطالعه ی دقیقی است که قبل از طراحی جلد یک کتاب داستان یا شعر انجام می دهد . استفاده از قلمِ زر در بسیاری از آثار او مشهود است.نوشتار در تمام آثار به شکلی دست نخورده و خوانا نشان از توان بالای او در سادگرایی که حقیقتِ گرافیک است دارد ،همچنین سادگی آثارش صداقتی داردکه برای بیننده اطمینان بخش است و او را به خود جلب می کند .
در این بخش از مقاله به تحلیل سه طرح روی جلد از آثار مجید عباسی پرداخته شده است .
"همه ی شعر های من" عنوان مجموعه ایست سه جلدی ، سروده احمد رضا احمدی ، شاعر نوگرای معاصر ایران ؛ " او از شاعرانی است که با شناخت شعر و ادبیات کهن ایران و شعر نیمایی حرکتی متفاوت را در شعر معاصر ایران آغاز کرده است ."
این سه کتاب شعر ، تمام اشعارش را از دوره جوانی که شعر را آغاز نمود تا دوره کهنسالی در برگرفته است . هر سه جلد در قطع رُقعی (21.5*14) توسط انتشارات چشمه به چاپ رسیده اند.
طراح از سه عکس از سه فصل زندگی شاعر (جوانی ، میانسالی و کهنسالی) برای طراحی جلد سه کتاب شعر استفاده کرده است .
در هر جلد یک عکس سیاه و سفید ، با تضاد تیره و روشنی خاموش ، کل کادر را پر کرده است . به جز عکس دوران جوانی ، دو عکس دیگر ترکیب متقارن دارند و از نظر شباهت بسیار به هم نزدیکند . تغییر حرکت دست در عکس ها مفهومی ضمنی به تغییر افکار و روحیات او در طی فعالیت هنریش دارد و از این جهت هر چهره برای خود روایتی از یک دوره زندگی شاعر را بازمی تابد . دو چهره دوران میانسالی و کهنسالی حالتی متفکرانه ، نگران و نافذ دارد ؛ این حالت توام با نگاه خیره اش سبب شده مخاطب لحظاتی چشم در چشم شاعر بدوزد و سکوت کند . از طرفی در جلد های شماره 2 و 3 عکس شاعر نمای نزدیکتری نسبت به دوره جوانی او دارد و به نظر می رسد طراح قصد داشته این نکته را باز گو کند که اشعار او در این دوره ها از پختگی و ظرافت بیشتری برخوردار بوده است .
استفاده از تصویر چهره در یک اندازه مشخص، با یک نوع تضاد رنگی خاص و همچنین با حالتی تقریبا مشابه سبب شده بیننده ، هر سه اثر را یک مجموعه واحد در نظر بگیرد که از این نظر تلاش طراح در ایجاد ارتباط و پیوستگی به ثمر نشسته است. بکارگیری عکس ها در پس زمینه جلد ، یک سطح خاکستری مناسب را برای نمایش نوشته ها ایجاد کرده است .
کادری مستطیلی در مرکز، تمام اطلاعات نوشتاری را احاطه کرده است ؛ قرارگیری این کادر با رنگ سفید سبب شده قسمتی از چهره ها در جلدهای شماره 2 و 3 پنهان بماند. اطلاعات نوشتاری شامل عنوان کتاب ، نام شاعر و شماره ی جلد است که در یک مستطیل شبکه بندی شده در هر سه جلد به یک شکل چیدمان شده اند . این مستطیل افقی با وضعیت عمودی چهره ، ترکیب متقاطعی را ایجاد کرده است . ترکیب نوشتار در مستطیل ترکیبی متقارن می باشدکه به توازن و تعادل اثر افزوده است .
شماره های جلد با بزرگترین اندازه نسبت به سایر نوشتار متمایز است و از این نظر دارای تاکید بیشتری هستند . نشانه ی انتشارات که در بسیاری از کتابها به پایین یا پشت جلد می رود در اینجا در مرکز و در کنار عنوان ، جاسازی شده است . نوشتار با قلم زر و با رنگ سیاه که بیشترین تضاد تیره- روشنی را در تصویر ایجاد کرده تحریر شده است . سه علامت ویرگول ، سه نقطه و ستاره زرد رنگ با اندازه ای بزرگتر از دیگر نوشته ها در اطراف نوشتار چیده شده اند .
علائم نگارشی فارسی از نظر تصویری دارای اختصار بصری هستند و در اینجا متناسب با موضوع و محتوای کتاب انتخاب شده اند. استفاده از این علایم انعکاس روحیه اختصار گرایانه طراح را نیز نشان می دهد .این علائم به شکل نقاطی رنگی سبب ایجاد تنوع در طرح جلد های سه مجموعه شعر شده اند. برای اینکه این علایم موجب انحراف چشم از عنوان نباشد طراح از خلوص آنها کاسته و با حالتی شفاف آنها را با زمینه پیوند داده است .هر علامت معرف یک طرح جلد است و این تصور را بوجود می آورد هر کتاب حرفی جدید دارد . این علایم تنها عناصر رنگی بکار رفته در روی جلدها هستند که با زمینه خاکستری تضاد کروماتیک و آکروماتیک دارند .
با نگاهی دقیق تر می توان گفت عناصر متغیر جلد ها شامل عکس شاعر ، شماره روی جلد و عناصر نگارشی زرد رنگ می باشند ، اما همین عناصرِ متغیر از نظر رنگ، اندازه و محل قرار گیری مشابهت دارند و سبب ایجاد ارتباط و هماهنگی در سه طرح جلد شده اند . این مشابهت و تکرار، ریتم و حرکت را در این سه مجموعه به جریان انداخته است .این نحوه ی طراحی مخاطب را به نوعی بازی بصری می کشاند که هدف آن خرید هر سه مجموعه شعر است . چشم خریدار در این بازی بصری مغلوب ارتباط و ریتم بوجود آمده بواسطه شکل ها و رنگها خواهد شد و او را بصورت ناخوادگاه وادار به خرید هر سه کتاب خواهد کرد ...
احمد رضا احمدی از بیست سالگی به طور جدی به سرودن شعر پرداخت .وی نخستین مجموعه شعرش را با عنوان طرح در سال ۱۳۴۰ منتشر کرد که توجه بسیاری از شاعران و منتقدان دهه ۴۰ را جلب کرد. وی همچنین آثاری در ادبیات کودک و نوجوان دارد.در سال ۱۳۷۸ سومین جایزه شعر خبرنگاران با مراسمی متفاوت و خصوصی در خانه احمدرضا احمدی برگزار شد. همان سال کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در مراسم بزرگداشت احمدرضا احمدی، تندیس مداد پرنده را به او اهدا کرد (ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد).
1- www.rangmagazine.com مجید عباسی: طراحی روی جلد، مالیات کارهای تجاری است .
2- همان
(نقل مطالب با ذکر ماخذ بلامانع است)