بررسی خطوط و تزیینات کتیبه‌های کوفی و ثلث بر ظروف فلزی ایران در قلمرو سلجوقی

محمد محسن خضری (کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی فردوس مشهد)

عبدالرضا چارئی(کارشناسی ارشد ارتباط تصویری، عضو هیات علمی دانشگاه شاهد تهران)

چکیده

ظروف فلزی سلجوقی نماینده‌ی یکی از منحصربه‌فردترین تحولات کتیبه‌نگاری در آثار هنر ایران است. در این پژوهش، ظروف فلزی کتیبه‌دار ایران از اوایل قرن چهارم تا اوایل هفتم هجری/ دهم تا سیزدهم میلادی که محقق توانسته به تصاویر آن‌ها دسترسی پیدا کند، مورد بررسی قرار گرفته است. تمام کتیبه‌های این ظروف با خطوط کوفی و ثلث و با انواع تزیینی ترسیم شده‌اند.

این مقاله به شیوه‌ی توصیفی- تحلیلی انجام شده و هدف آن شناسایی انواع کتیبه‌های کوفی و ثلث بر ظروف فلزی این دوران است. در این پژوهش مبنای دسته‌بندی کتیبه‌ها، نوع خط، ساختار طراحی حروف و شیوه‌های تزیینی به کار رفته در آن‌ها بوده است. در کتیبه‌های کوفی دو شیوه متفاوت از هم دیده می‌شود که دارای گونه‌های تزیینی فرعی‌تری هستند. شیوه اول، خطوطی هستند که تغییرات ضخامت خط در آن‌ها دیده نمی‌شود و بیشتر با فن مرصع‌کاری بر ظروف فلزی این دوران نگاشته شده‌اند.

این شیوه از خطوط کوفی دارای سه نوع تزیینی، برگدار، گره‌دارِ برگدار و گره‌دارِ انسان‌نما هستند. شیوه‌ی دوم، خطوطی است که در آن‌ها طراحی هر حروف با توجه به موقعیتش در بین حروف دیگر شکل‌های متنوع‌تری دارد؛ در این شیوه، برخی از حروف با ساختار هندسی متفاوتی طراحی شده‌اند و دوایر در آن‌ها بیشتر دیده می‌شود.

این کتیبه‌ها از نظر تزیینی به سه حالت دایره‌وار (ساده)، برگدار و گره‌دار قابل دسته‌بندی هستند. خطوطی که در این پژوهش با نام ثلث از آن‌ها یاد شده است، حاصل تأثیرات نسخ و کوفی هستند و در دوره‌ی گذار به خط «ثلثِ تکامل‌یافته» طراحی‌ شده‌اند. در این کتیبه‌ها ترکیب خط و تصویر از شیوه‌های ساده و بدون تزیینات تا شیوه‌هایی که تسلط کامل تصویرگری این دوران را نشان می‌دهد در نوسان بوده است.

در نمونه‌های ساده‌تر، تنها صورت‌های «انسان‌نما- جانورسان» به انتهای حروف عمودی شکل افزوده شدند، اما در نمونه‌های پیچیده‌تر به تدریج، شدت هم‌آمیزی خط و صور انسانی و جانوری تا مرزهای تصویرگری پیش رفته است و در حقیقت تلاقی ادبیات، تصویرگری و اندیشه‌های عرفانی حاکم بر جامعه با کتیبه‌نگاری بر اشیاء فلزی را آشکار می‌سازد.

 ------------------------------

Study of the Scripts and Decorations of the Kufic and Thuluth Inscriptions on Iranian Metal Containers in Seljuk Territory

By Mohammad Mohsen Khezri , Abdoreza Charei

Quarterly bulletin of Greater Khorasan: Vol.7, No.25, Winter 2017

Research journal of Great Khorasan

Abstract

Seljuk metal containers represent one of the most exclusive developments of inscription design in Iranian works of art. In this research, the metal containers with inscription belonging to early fourth to early seventh/tenth to thirteenth centuries, which the researcher has been able to gain access to their pictures, have been studied. All the inscriptions of these containers have been inscribed with Kufic and Thuluth scripts and with different types of ornaments.

This article has been written with descriptive-analytical method and is aimed at identifying various Kufic and Thuluth inscriptions on metal containers of this period.

In this research, the basis for categorization of the inscriptions has been the type of script, the design structure of the letters, and the decorative styles used in them. Two different styles are seen in the Kufic inscriptions that consist of more subsidiary decorative types.

The first style includes scripts, in which variations of script thickness are not noticed and are more inscribed with inlay techniques on the metal containers of this period. This style of Kufic scripts includes three decorative types of foliated, foliated knotted and anthropomorphic knotted.

The second style includes scripts in which the designing of each letter has a different form in respect to its position among other letters; in this style, some of the letters are designed with a different geometrical structure and more circles are seen in it. From a decorative point of view, these inscriptions are categorized in three modes of circular (plain), foliated, and knotted.

The scripts that are mentioned as Thuluth in this research are the outcomes of the influence of Naskh and Kufic and are designed during the passage period to “developed Thuluth” scripts. In these inscriptions, the combination of script and image are varied from plain styles and without decorations to styles that show the full mastery of illustration of these periods. In plainer samples, only the “anthropomorphic-zoomorphic” forms are added to the end of the vertical letters; but in more complex samples, the intensity of intermingling of script and human and animal forms have gone so far as illustration borders and, in fact, reveal the meeting point of literature, illustration, and mystical ideas governing the society through inscription design on metal objects.

 

Islamic metalwork : the Nuhad Es-Said collection, James W. Allan

Islamic metalwork : the Nuhad Es-Said collection, James W. Allan

 Islamic metalwork : the Nuhad Es-Said collection, James W. Allan

نقدی بر شیوه آموزش طراحی پایه

در این نقد قصد دارم تا به طور مختصر به طراحی مقدماتی و چگونگی آموزش آن بپردازم. اهمیت این نقد از آن جهت است که دروازه‌ی اصلی تمام رشته‌های تجسمی طراحی است و در این زمینه، طراحی مقدماتی(پایه) نقطه شروع است.

اهداف طراحی

الف- طراحی با اهداف کاربردی

طراحی در رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی کاربردهای متفاوتی دارد. طراحان گرافیک، معمولا طراحی را در جهت به تصویرکشیدن ایده‌های اولیه یک پروژه تجاری یا فرهنگی نیاز دارند، طراحان صنعتی کلیت محصول خود را بواسطه طراحی مجسم می‌کنند، همچنین طراحان لباس، معماران، طراحان داخلی، مجسمه سازان، هنرمندان صنایع دستی هم با توجه به نیاز خود طراحی را به خدمت می‌گیرند تا بتوانند ایده‌ها و افکار خود را برای یک کار نهایی مجسم کنید.

در تمام این رشته‌ها طراحی کمک می‌کند تا شما بتوانید پروژه خود را از نظر ساختار، بررسی و آزمایش کنند. به عبارت دیگر طراحی، اهداف کاربردی دارد.

ب-طراحی با اهداف زیباشناسانه (مستقل و آزاد)

اما در گرایش نقاشی، طراحی به عنوان یک بیان هنری مستقل ابراز وجود می‌کند و بسیاری از هنرمندان نام آور تاریخ به عنوان طراحان چیره دست به شهرت رسیده‌اند و آثار آنها در موزه‌ها نگهداری می‌شود. در اینجا طراحی، هنری آزاد و مستقل است. اهداف طراحی در خود طراحی خلاصه می‌شود.

با طرح این مقدمه، سوال اینجاست، آیا نحوه آموزش طراحی مقدماتی در دو هدف ذکر شده باید به یک شیوه باشد؟!

بله، پاسخ کامل به این سوال نیاز به توضیح دارد. تمام رشته‌های تجسمی دارای نقطه اشتراکاتی هستند. بنابراین شروع آموزش همه‌ی آن‌ها از یک نقطه  باید آغاز شود، اما پس از آغاز به تدریج به شاخه‌های تخصصی تقسیم می‌شوند، بنابراین طراحی پایه در همه این رشته‌ها می‌تواند یکسان باشد تا دانشجویان به زیربنای طراحی اشیاء و طبیعت پیرامون خود مسلط شوند و از آن‌ها الهام بگیرند، همچنین با آموزش شیوه‌های دیدن چشمانشان ورزیده و حساس شود، اما پس از تسلط کافی باید با توجه به تخصص و نیاز خود بر اهداف طراحی تمرکز کنند.

طبق توضیحات تصویر ،هنرجو آموزش می‌بیند تا برای طراحی اشیاء پیرامون آنها را به صورت احجام هندسی  ساده سازی نماید

رئیس برنامه پایه مدرسه هنرهای تجسمی بازل سوییس-کورت هوئرت- در مقدمه کتاب Basic Principles of Design در این‌باره چنین می‌نویسد:

«آموزش پایه و مبانی هنر در مدرسه‌ی هنر بازل در سوئیس طبق برنامه‌ای اصولی صورت می‌گیرد... این برنامه شاگردان را قادر می‌سازد تا پس از پایان این دوره بتوانند هر یک از رشته‌های گرافیک، عکاسی، طراحی حروف، جواهر سازی، سفال، نقاشی، مجسمه سازی و سایر رشته‌های مربوطه را انتخاب کنند.»

بنابراین نتیجه می‌گیرم طراحی پایه در تمام رشته‌های تجسمی باید با یک روش اصولی و منطقی آموزش داده می‌شود. در ادامه این نقد به شرایط آموزش طراحی پایه می‌پردازیم

معظلات رایج در آموزش طراحی پایه

- متاسفانه آن چه در برخی آموزشگاه‌های هنری می‌گذرد کپی برداری های بی‌هدف در ابتدای آموزش طراحی  است.

کپی برداری  در ابتدای راه مانند توصیه عصا به یک انسان سالم است!

در این نقطه شما با کپی کردن تقریبا هیچ مهارتی به دست نخواهید آورد و لذت طراحی را هم تجربه نمی‌کنید. چرا که همیشه این احساس را دارید که این اثر متعلق به شما نیست! و شما هیچ نقشی در خلق آن نداشته اید، در حالی که  یکی از لذت‌های طراحی ابراز وجود با عنصر خط است.

دکتر بتی ادوادز نویسنده کتاب طراحی با سمت راست مغز در این باره می‌نویسد:

«هدف از طراحی نه تنها نشان دادن آنچه می‌خواهید، بلکه نشان دادن خود شما نیز هست. شگفت این‌که هر چه دنیای خارج را واضح‌تر ببینید و طراحی کنید، بیننده شما را واضح‌تر می‌بینید و شما هم می‌توانید خود را بهتر بشناسید.»

از دیگر روش‌های اشتباه، آموزش تکنیک‌های طراحی در ابتدای راه است. تکنیک‌های مثل زغال، آب‌مرکب. یادگیری تکنیک‌های طراحی به خودی خود مفید است، اما آن‌چه در نقطه شروع باید آموزش داده شود تکنیک نیست! بلکه چگونه دیدن است.

جذابیت‌های تکنیکی وسایل باعث سرگرم شدن هنرجو خواهد شد، اما خود او می‌داند هنوز هیچ توانایی در ترسیم درست اشیاء به دست نیاورده است!

آموزش تکنیکی باید پس از تسلط نسبی هنرجو به شیوه‌های دیدن آغاز شود. این مهارت‌ها زمانی به درستی پیاده خواند شد که طرح از تناسبات درست و ترکیب‌بندی قابل قبولی برخوردار باشد، در غیر اینصورت در حد ایجاد بافت  و جذابیت‌های تکنیکی امتیاز چندانی ندارد.

سیمین نوروزی- دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

محدثه رحمانی - دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

پریسا اختری- دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

طراحی عینی یک مهارت است

طراحی عینی(طراحی از روی مدل) یک مهارت یاد دادنی و یادگرفتنی است و همه می‌توانند با انگیزه و تلاش به آن دست پیدا کنند.

با توجه به سال‌ها تدریس طراحی پایه در رشته‌های گرافیک، نقاشی و صنایع دستی به این نتیجه رسیدم که اولین گام در پرورش مهارت طراحی، تغییر در شیوه دیدن است. در مورد اهمیت شیوه‌های دیدن در طراحی می ‌توان به گفته‌های بزرگان طراحی اشاره نمود: 

•  فراگیری طراحی در واقع فراگیری دیدن است. صحیح دیدن چیزی ورای نگاه کردن است. کیمون نیکولائید
• طراحی کار مشکلی نیست، مشکل کار در دیدن است. بتی ادواردز
• «فکر میکنم قبل از شروع طراحی از چهره، واقعا به چهره‌ی کسی نگاه نکرده بودم؛ حالا عجیب‌ترین چیز این است که همه‌ی چهره‌ها به نظرم زیبا می‌آیند.». بتی ادواردز
• «نقاش با چشمانش طراحی می‌کند نه با دستانش» .موریس گروسر

طراحی 1- هنرجوی کارگاه کلاس‌های تخصصی -مجتمع امام رضا مشهد

 توانایی شما در طراحی عینی بیشتر حاصل تغییر نحوه دیدن شما در طراحی خواهد بود. در کنار آن افزایش هماهنگی چشم و دست و مغز می‌تواند آن را تکمیل نماید. افزایش این هماهنگی تنها چند جلسه زمان نیاز دارد، اما آنچه نیاز به تلاش و صرف انرژی  زیادی دارد مهارت‌های دیدن است.

برای روشن تر شدن مفهوم دیدن باید فرق آن را با نگاه کردن بیان کنیم. نگاه کردن یک فرآیند طبیعی و روزمره است که هر انسانی برای زندگی بدان نیاز دارد؛ اما دیدن توام با سنجش و مقایسه و بررسی است. در نگاه کردن شما انرژی ذهنی کمتری صرف می‌کنید، اما در دیدن شما روابط را مقایسه می‌کنید، فضاهای خالی و پر شیء را در نظر می‌گیرید. برای روشن تر شدن اهمیت دیدن در طراحی می‌توان چند سوال مطرح نمود:

آیا کسانی که به مهارت بالایی در طراحی از روی مدل دست یافته اند از قدرت بینایی بیشتری نسبت به سایر افراد برخوردارند؟

آیا آن‌ها از هوش بالاتری برخوردارند؟

و یا این‌که در موقعیت و شرایطی طراحی می‌کنند که شما نمی‌توانید فراهم کنید!؟

قطعا پاسخ شما به این سوالات خیر است.بنابراین می‌توان اینطور نتیجه گرفت که تنها فرق آن‌ها با کسانی که به این مهارت دست نیافته اند، تغییر در پردازش اطلاعات  در مغز است که ما با یادگیری نحوه دیدن به آن دست می‌یابیم. آن‌ها به مهارت های چگونه دیدن مجهز شده‌اند. به عبارت دیگر آن‌ها هنگام طراحی طور دیگری به اشیاء نگاه می‌کنند! اما در حالت عادی مانند سایرین هستند!

اهمیت وسایل طراحی

- مسئله بعدی  وسایل طراحی است. اهمیت وسایل در حدی است که اگر جدی گرفته نشود آن‌چه مشاهده می‌شود درست بر سطح کاغذ پیاده نخواهد شد. به عنوان مثال تصور کنید آموزش شنا را در یک استخری با ابعاد 2×2 متر تجربه کنید! به نظرتان آیا می‌توان در چنین استخری مهارت‌های کامل شنا را آموزش داد!! بنابراین آموزش درست همراه با وسایل و بستر مناسب می‌تواند زمینه دستیابی به مهارت طراحی عینی را بهتر فراهم نماید.

لطفا پاکن نکشید! طراحی، طراحی است!

از اشتباهات رایجی که در بسیاری از کلاس‌های آموزش مقدماتی طراحی دیده می‌شود، طراحی با مدادهای بسیار تیره مثل B6 یا کنته است. این اشتباه به مانند آموزش رانندگی در جلسات اول با دنده بالاست! به نظرتان آیا احتمال تصادف و خرابکاری بیشتر نمی‌شود!!

شاید تصور شود پاکن وظیفه اصلاح طرح را بر عهده خواهد گرفت! اما مشکل بزرگتر از همین نقطه آغاز خواهد شد! شما به جای آن‌که خود را موظف به تلاش بیشتر برای دستیابی به مهارت‎های دیدن بدانید به اتکای پاکن هیچ گاه تلاش موثری نخواهید داشت  و همیشه پاسخ اشکالات شما با پاکن، بی پاسخ و مبهم خواهد ماند.

این معضل مشکلات دیگری را هم به همراه دارد. کاهش اعتماد به نفس و آسیب زدن به طرح از دیگر موارد آن است. همچنین شاید تصور شود پاکن باعث تمیز تر شدن خواهد شد، اما این فرضیه در روند آموزش مقدماتی رعکس عمل خواهد کرد، یعنی باعث مخدوش شدن روح و طراوت طراحی می‌شود. برای بیان بهتر این موضوع باید بدانیم که طراحی هنری مستقل از عکاسی است و قصد رقابت با آن را ندارد، چرا که در این زمینه همیشه دوربین موفق خواهد بود. یک اثر طراحی باید طراحی باشد! یعنی گویای خالق خود.

در تصویر بالا خطوط اضافی  نه تنها هیچ آسیبی آسیبی به طراحی وارد نکرده اند بلکه حسی از جستجو و خلاقیت را بوجود آورده است. شیوه کنترل خط می‌تواند در حذف پاکن موثر باشد

روح یک طراحی به آزمون خطاهایی است که شما از نقطه شروع تا انتها با آن مواجه می‌شود و این آزمون و خطاها اجتناب ناپذیر است، ارزش و زیبایی یک اثر طراحی به خاطر حفظ تمام خطوط اضافی ناشی از این جستجوها  خواهد بود، نه صرفا تمیزی برگه طراحی. بیننده اثر باید شما را در اثرتان ببیند.

تنها زمانی مجاز به استفاده از پاکن هستید که پس از تسلط به طراحی مقدماتی در یک رشته کاربردی مثل گرافیک، طراحی را به عنوان پیش طرح‌های مقدماتی یک لوگوتایپ، پوستر، صفحه آرایی و....مورد استفاده قرار می‌دهید. در این حالت محصول نهایی یک اثر دیجیتال و چاپی خواهد بود و طراحی تنها وظیفه به تصویر کشیدن ایده‌های اولیه را دارد.

شرایط طراحی

نکته بعدی فراهم نمودن موقیعت و شرایط مناسب برای بهتر دیدن است. رعایت فاصله مناسب، حرکت سر و تبادل نگاه بین مدل و طرح از مهمترین آنهاست. اهمیت این بخش از آن جهت است که اگر شما برای انتقال اطلاعاتی که از مشاهده مدل به دست آورده اید باید مسیری مناسب را برگزینید. مسیری کوتاه که آنچه می‌بینید به تمام و کمال بر صفحه کاغذ منتقل شود. از مشکلاتی که اکثر هنرجویان با آن روبرو هستند تمرکز بیش از حد بر طرح است( به جای مدل)، این مسئله باعث خواهد شد طراحی عینی با کمک ذهن تکمیل شود و در نتیجه آنچه حاصل خواهد شد کمی عینی و کمی ذهنی است. به عبارت دیگر شما بیشتر آن‌چه را که می‌دانید طراحی می‌کنید، نه آن چه را می‌بینید!

برای مشاهده نمونه آثار هنرجویان کارگاه طراحی می توانید بر روی لینک‌های زیر کلیک نمایید.

طراحی پایه -سطح یک (به همراه نمونه‌های قبل از دوره آموزشی)

ژوژمان کارگاه طراحی پایه- رشته طراحی داخلی

طراحی پایه- سطح 3 - مجتمع امام رضا- مشهد

مدرسین و علاقمندان به طراحی می‌توانند سوالات خود را به صورت نظر در زیر این پست ارسال نمایید تا پاسخ داده شود. (آدرس ایمیل فراموش نشود)

محمد محسن خضری

مدرس کارگاه طراحی و مبانی هنرهای تجسمی

عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی فردوس مشهد

بخش سوم: ایده یابی- کارگاه طراحی پوستر

چگونه نشانه‌ها و متن‌ها را با هم پیوند دهید؟

در آخرین مرحله برای رسیدن به ایده، نشانه هایی را که از دو مرحله تداعی و تغییرات به دست آورده ایم را به هم ارتباط می دهیم. اتصال این نشانه ها در چهار حالت قابل تفکیک است. در این مرحله فقط قدرت خلاقیت شماست که می تواند پیوند بین نشانه ها را به یک نتیجه عالی منجر کند، به عبارت دیگر این چهار حالت به عنوان چهار روش محسوب نمی شود، بلکه فقط حالت های پیوند نشانه ها را برای شما توضیح می دهد. ایده پردازی در این مرحله به چگونگی پیوند نشانه ها گفته می‌شود. این که بین آن ها ارتباط برقرار کنید.

نشانه‌های شما با یکی از چهار حالت زیر به هم پیوند می‌خورند و ایده را خلق می کنند:

-ترکیب (همجواری)

در این روش نشانه‌هایی که به ظاهر بی ارتباط‌اند اما ویژگی‌های مشترکی بین آن‌ها باعث پیوند شده در کنار هم قرار می گیرند. این عامل در ادبیات تشبیه نامیده می شود. مثل: سیل غم(غم به سیل تشبیه شده است. در اینجا غم و سیل از نظر ظاهری شباهت ندارند، اما به خاطر عظمت و ویرانگر بودن هر دو این ارتباط برقرار شده است)          

مثال: مردی در حال تصور کردن انبوهی از رویاهای زیباست است، فرشته مرگ دقیقا پشت سر اوست و با انگشت به شانه اش می زند. (آرزو کردن با فرشته مرگ ترکیب شده اند)

مثال های تصویری دیگر:

-فرشته مرگ در کنار آثاری مانند جیغ مونش، گرانیکا و... ایستاده و در حال توضیح آن ها به بازدیدکنندگان است. در این ایده آثار هنری با فرشته مرگ ترکیب شده است. (ترکیب و جایگزینی)

-فرشته‌های تصویری‌سازی نسخه‌های چاپ سنگی دوره قاجار در حال گریه بر جسد سهراب هستند. (ترکیب و جایگزینی فرشتگان با داستان مرگ سهراب)

- تلفیق 

تلفیق مبتنی بر شباهت شکلی و مجاورت مفهومی میان دو نشانه پیوند یافته است.

اصل تلفیق زمانی کارآمد است که این تلفیق مبتنی بر شباهت شکلی و مجاورت مفهومی میان دو نشانه پیوند یافته باشد

مثال: یک کلید خاموش و روشن با علامت مرگ و زندگی مشخص شده است که فرشته مرگ میخواد آن را به حالت خاموش درآورد. (کلید با علامت مرگ تلفیق شده است.

- منطبق کردن 

قوی‌ترین نوع پیوند بصری. هر گاه تلفیق به حدی باشد که امکان هم پوشانی میان آن‌ها به وجود آید نشانه‌ها بر هم منطبق می‌شوند. این روش با استعاره در ادبیات برابری می کند. مثال در ادبیات: صنم، نوگل خندان، آهوی سیه چشم، ماه کنعانی، قبله، نگار، شکار، صید، غزال رعنا (استعاره از معشوق)

مثال: از هر انسان در حال حرکت یک نخ آویزان شده که از بالا هدایت می شود. عده ای بالا کشیده می شوند(انسان مثل عروسکی در این دنیا از بالا هدایت می شود. بنابراین انسان ها با عروسک ها پیوند پیدا کرده اند)

مثال: انسان های واقعی جایگزین عروسک های خیمه شب بازی شده اند.

- جایگزین کردن

قرار گرفتن نشانه در غیرجای خودش را جانشینی می گویند. جانشینی در واقع نوعی انطباق جزء بر کل است. با این روش به ادعادی یکسانی دست می‌یابیم. در ادبیات این نوع جایگزینی را مجاز می گویند.

مثال:کبوتر صلح به جای نماد زیتون داس مرگ در دهان دارد. ( به جای برگ زیتون که نماد صلح است داس مرگ یا اسکلت جایگزین شده است)

مثال: یک پازل هزار تو که یک سمت آن یک انسان است و انتهای آن یک قبر. در مسیر به آرزوهای خود می رسد اما خانه نهایی او مرگ است. (ترکیب انسان، پازل و مرگ و جایگزین نمودن پازل به جای مسیر زندگی)

مثال: در یک قبرستان به جای سنگ های قبر ایستاده مهر های شطرنج قرار دارد. (مهره های شطرنج جایگزین سنگ های قبر شده اند)

------------------------------------------------

نکته:

-در شروع ایده‌پردازی به سرعت تمام ایده هایی که به ذهن شما می‌آید را یادداشت نمایید و بعدا در مورد آن‌ها قضاوت کنید.

-دقت کنید که ایده های شما باید به صورت یک یا دو جمله نوشته شود که این جملات نقشه تصویری کار شما می‌باشد. (مانند مثال های یاد شده در متن این یادداشت). در صورتی که در مورد ترکیب و شیوه اجرای آن ایده‌ای دارید حتما در کنار ایده اصلی یادداشت کنید.

-در برخی از مثال‌ها از دو روش برای ایده پردازی استفاده شده است. همچنین برخی از ارتباط ها دقیقا قابل دسته‌بندی در یکی از چهار حالت یاد شده نیستند، بنابراین شما برای خلق ایده های خود نیازی به تمرکز بر این حالت‌ها ندارید. به عبارت دیگر تمرکز شما فقط به ارتباط دادن نشانه‌ها باشد. این چهار حالت صرفا برای روشن شدن دامنه ارتباط نشانه ها آورده شده است و ایده‌سازی با در نظر گرفتن این روش‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی شود.

------------------------------------------------------

انجام تمرین:

- در ابتدا هر دانشجو می بایست حداقل بیست ایده که طرح کلی پوستر را نشان می دهد در قالب یک یا دو جمله بنویسید. (مانند مثال های یاد شده در بالا بنویسد)

- از میان 20 ایده نوشته شده، 5 ایده برتر را که از نظر شما قابل اجراست انتخاب کنید و تصویرهای مورد نیاز برای اتودهای این پنج  ایده را جمع آوری نمایید. این تصاویر می تواند حاصل عکاسی، جستجو در اینترنت، و یا طراحی دستی و یا نرم افزاری باشد.(اتودها باید کاملا با دست انجام می‌شود)در این مرحله شیوه بازنمایی شما تعیین کننده خواهد بود که به طور کلی به دو دسته تقسیم می شود:

الف- شبیه سازی: بازنمایی واقعیت

ب-انتزاعی: ساده سازی به اجزاء اصلی و بنیادی

برای بیان بهتر ایده خود آن شیوه بازنمایی مناسب را انتخاب می‌کند. تشخیص شیوه بازنمایی بسیار اهمیت دارد. این که ساده سازی واقعیت تا حد انتزاع تا چه حدی صورت گیرد که انتقال پیام کوبنده تر باشد. آیا استفاده از عکس مانند پوسترهای میشل باتوری(برای مشاهده آثار میشل باتوری اینجا را کلیک نمایید) یا ساده سازی در انتزاعی‌ترین حالت. مانند آثار Noma Bar (برای دیدن اثار Noma Bar اینجا را کلیک نمایید). بنابراین طراح در این مرحله با تشخیص درست به دنبال نحوه بازنمایی متناسب با موضوعش است.

-در مرحله بعد برای هر 5 ایده برتر حداقل پنج صفحه اتود کنید(تا رسیدن به نتیجه اتود کردن لازم است). این پنج صفحه برای رسیدن به نتیجه مطلوب انجام می شود. اتودها را به طور کلی از نظر مبانی تجسمی ارزیابی نمایید. در این مرحله دانش بصری شما برای قدرت بخشیدن به معنا و پیام پوستر اهمیت دارد.

- در صورت نیاز برای اتودهای خود پیام(شعار) انتخاب کنید. در صورت داشتن متن نوشته را فقط به صورت خطوطی زیکزاگ مشخص نمایید. فعلا متن و موقعیت آن در صفحه اهمیت دارد. در مراحل بعد فونت و نحوه تایپوگرافی آن بررسی خواهد شد.

 ------------------------------------------------------------

برای دیدن اتودهای آثار حسن موسی زاده اینجا را کلیک نمایید.

بخش دوم: ایده یابی- کارگاه طراحی پوستر

روش های کشف نشانه های مرتبط با مرگ(برای موضوع به سوی مرگ با یک لبخند)

مسیر اول- تداعی:

1: مجاورت

کفن، قبر: قبرستان(آزاد شدن، قفس: پرنده: کرکس)، جسد، مرده شور، تاریکی(خاموش شدن: شمع: چراغ، سیاه: سفید، مرگ قو)، اسکلت(دزدان دریایی)،عزائیل(صور اسرافیل، فرشته)، خاک(همه از خاک آفریده شده ایم، حضرت آدم، حوا، خلقت، شیطان در شکل پیرمرد، سیب: میوه ممنوعه: بهشت: جهنم: رانده شدن آدم و حوا: مار: ظاهر شدن شیطان در قالب مار) قرآن(استخاره، نماز)،آیه انا لله و انا الیه راجعون، گلایل، حلوا، روح، شناسنامه باطل شد(مهر)، تابوت(میخ)، نوار قلب(قلب، شش ها)، پنبه، مومیایی(مصر، عجایب هفتگانه، تک چشم)، آگهی ترحیم(بازگشت همه به سوی اوست)، روبان سیاه، خطر مرگ(تابلوی راهنمایی رانندگی: توقف مطلقا ممنوع: پلیس، چراغ راهنما، آهسته برانید)، طناب دار(اعدام، زندانی، میله های زندان) دعا کردن(دست به دعا شدن: آسمان: فرشته: معراج پیامبر: براق، ستارگان، کهکشان، شهاب، هلال ماه)، عمر(شارژ: باتری)، تراشیدن مو، Low Battery(شارژر، برای صرفه جویی از برق بکشید، موبایل، تلفن، شماره های تلفن، سیم تلفن)، Game Over، تمام، قصه ما به سر رسید، ترس برادر مرگ است، آدم فقیرمرگش بی صداست، مرگ پیر و جوان نمی شناسد، مرگ چاره نداره، از مرگ هیچ گریزی نیست(پارچه های تابوت دوره اسلامی)، مرگ خوبه اما برای همسایه، با مرگ دست و پنجه نرم کردن، داس مرگ، فیلم جیغ، نوش دارو بعد از مرگ سهراب(رستم در حال کشتن سهراب، مرگ سهراب: هفت خوان رستم: رخش: مرگ رستم: نبرد رستم با اژدها: نبرد با نفس: شاهنامه: فردوسی: ایران: درخت سرو)، توبه گرگ مرگ است، تسلیت، سیاه پوشیدن در مراسم، صلوات(اسلام، پیامبر، پیامبران: فرعون، فاتحه: خرما، حلوا)، سنگ قبر، نوشته های روی قبر، وفات- تولد، شادروان، جوان ناکام،مرگ را در آغوش کشیدن، بستن چشمان هنگام مرگ، تابوت مرده بر سر گرفتن، دست بر تابوت زدن، تابلو مرگ سقراط، گرانیکا(پیکاسو)، غرق شدن(آب، دریا)، جام زهر، شهادت(شهید، شهیدان زنده اند، 12 امام)، قربانی کردن(گوسفند، عید قربان)، داعش، جنایتکاران جنگی(هیتلر، صدام)، نفس نکشیدن(دهان)، فقط خداست که می ماند، باقی همه فانی اند(اسماء الحسنی: حی)، نجات دادن، پل صراط(تار مو)، ورود به دنیای دیگر(در)، میم/ر/ گاف، پیاده شدن از ماشین(آخر خط، اتوبوس)، نامه اعمال در دست راست یا چپ(کارنامه، نمره، قبول است، مردود است، انضباط، کلاس درس: تخته سیاه، معلم: کتاب)،

2- مشابهت

خلسه، خواب(خواب زمستانی، خرس قطبی)، غروب(خورشید)، پرواز کردن(پرنده، بال)، برگ خشکیده، درخت خشک(شاخه های خشک)، کوچ(حرکت پرندگان به سمت افق)، خداحافظ(دست تکان دادن)، تولدی دوباره(جوانه زدن: دانه) گل پژمرده(گل سرخ)، Shift+Del، کیش و مات(شطرنج: بازی زندگی، صفحه شطرنج، تاس)، پیری، سفیدی مو(زلف یار)، توقف(تابلو ایست، سرعت گیر)، بن بست(دیوار بلند، آجر)، خلاء، خط پایان(مسابقه، خط کشی)، اسلحه(دوئل)، عقاب(نماد مرگ)، صلیب، ماه: ادیان آسمانی(مسیحیت، اسلام، یهودیت، نماد های ادیان)، باتلاق(مرداب، کرداب، طوفان، سیل)، علامت بی نهایت(علائم ریاضی، اعداد: خط کش: ماشین حساب: جمع و تفریق و تقسیم، درصد، فرمول های ریاضی) سه نقطه(ادامه دارد، پرانتز بسته، نقطه سر خط، این بود انشای من)، پرچم انتهای مسابقه، زمستان(یخ، یخ زدن، انجماد: دماسنج):سلامت را نمی خواهند پاسخ گفت. سرها در گریبان است(مهدی اخوان ثالث، باغ بی برگی) پارچه کفن(منسوجات ایران قرن ششم: خط کوفی، کتیبه های کوفی:از مرگ هیچ گریزی نیست)، ساعت از کار افتاده(عقربه های ساعت، ثانیه شمار، تیک تیک ساعت)، چهار فصل(تقویم: 365: تعطیل است، صور فلکی: کنده کاری صور فلکی بر ظروف فلزی قرن ششم، مراحل رشد گیاه)، ساعت شنی، دره، سیاه چال، نور(رنگین کمان، هفت رنگ، چرخه 12 تایی رنگ)، کلید برق(خاموش و روشن، دوشاخه)

3- تضاد

 زندگی(چرخه زندگی،نماد بازیافت) تولد(، کودک: پیرمرد:خمیده شدن، عصا)، شمع(پروانه)، کیک، عدد تولد، تولدت مبارک، شمع هارو فوت کن):دنیای دیگر، دنیای ارواح: روح، جنین، مادر، پازل(هزار تو، بازی مار و پله)

-----------------------------

مسیر دوم- تغییرات:

در بخش اول شما با قانون «تداعی» تمام نشانه های مرتبط را شناسایی کردید.

اکنون در بخش دوم برای کشف نشانه های بیشتر از راه دیگری وارد می شویم. این قانون با ایجاد تغییرات زیر می تواند موجب گسترش نشانه های بیشتر شود:

قانون تغییرات:

نشانه انتخابی: فرشته

1- اغراق نمودن (در اندازه ها، در وزن، نسبت ها، در سرعت و...) : مثال: یک فرشته با بال های بزرگ(فرشته نگهبان، کاخ آپادانا)، یک فرشته با بال های کوچک(کودکان)، فرشته خیلی کوچک (پروانه: شمع، کبوتر صلح، نماد صلح)، فرشته هایی با تاج بزرگ،

2- برش زدن/تقسم کردن/ حذف کردن: بال فرشته، پر یک فرشته، فرشته ی بی بال، فرشته با بال هایی در دست،

3- جا به جایی در موقعیت / زمان: فرشته در زمین(مادر، پرستار)، فرشته در آسمان(جبرئیل)، فرشته در قبر(شهید)، فرشته در حال سقوط(شیطان، جن: در نقاشی دوره قاجار، حضرت سلیمان)، فرشته های ظروف سفالی ایران، فرشته های نقاشی های نسخ خطی قاجار، فرشته های نقاشی های کتاب مقدس در قرون وسطی(مسیح، برزخ، نقاشی های Hieronymus Bosch،، فرشته در شانه چپ و راست انسان(اعمال خوب و بد، ترازو)، فرشته های نگارگری ایران(نقاشی های کمال الدین بهزاد)، فرشته ای با بال سوخته، فرشتگان در حال سجده(خلقت انسان، سیب)، فرشته سنگی(مجسمه های برنینی)، تصویر فرشته بر نقوش کاشی آثار تاریخی.

4- تغییر در زاویه دید/ وارونه نمودن/چرخش: فرشته ای در مرکز کادر

5- جاندارانگاری: یک فرشته با سر انسان(براق-تابلوی معراج پیامبر)، فرشته با بدن انسان(فروهر: زرتشت، تخت جمشید)، فرشته در حال قبض روح(مرگ و زندگی: عقاب در آثار دوره اسلامی، درخت زندگی)، فرشته در حال دعا، نیم فرشته نیمی گل(گلی در حال شکوفا شدن)، فرشته نجات(آتش نشان)، فرشته بالدار(اسب بالدار)

6- تکثیر: هزاران بال فرشته(گل، باغ گل)، فرشته ای با چند بال، دو فرشته در راست و چپ کادر، فرشته ای با هزاران بال

در انجام تمرینات به نکات مهم زیر توجه کنید:

- در مورد 5 موضوع یاد شده در یادداشت قبل(روز سرطان، کمپست و...)، قانون تغییرات را انجام دهید.

-یکی از نشانه های به دست آمده در «مرحله تغییرات» را حتما با قانون تداعی، مجددا گسترش دهید. (حداقل یک مورد: به عنوان مثال: شهید).

- برای نشانه هایی که دارای تصویر هستند حتما  با جستجو در اینترنت و منابع موجود در کتابخانه نمونه های تصویری جمع آوری نمایید. این تصاویر را در سیستم ذخیره نموده و همراه داشته باشید.به عنوان مثال: نشان فَروَهر، فرشتگان نسخ تصویری قاجار، تصویر عقاب در آثار سفالی و منسوجات ایران، فرشته های نگارگری ایران، فرشته در نسخ تصویری کتاب مقدس و... (الزامی)

- تمام تمرینات باید در دفترچه هایی در اندازه A4  یا A3 انجام شود.(الزامی). حتما تمام یادداشت ها را به صورت منظم در یک دفترچه گردآوری نمایید.

- در صورتی که تصور می کنید تا کنون ایده مطلوب خود را یافته اید پیش طرح هایی در اندازه های تقریبی A6  در دفترچه های طراحی انجام دهید.(اختیاری). در جلسه آینده در مورد اتود زدن و پیش طرح ها صحبت خواهد شد.

- قطعا ارزش گذاری با توجه به تلاش فردی هر دانشجو در طی ترم تعیین خواهد شد.

------

دانشجویان می توانند برای اطلاع از فراخوان پوستر «شبکه اجتماعی پایگاه اشتراک دانش» (پاد) که از طرف دانشگاه فردوسی مشهد  اعلام شده،  اینجا را کلیک نمایند.

    Mohsenkhezri1     

بخش اول: ایده یابی- کارگاه طراحی پوستر

این بخش بر اساس کتاب دستورالعملی های فیل آبی برای ایده یابی/ نوشته محمد حسبن نیرومند تنظیم شده است.

برای انجام تمرین گسترش نشانه ها و یافتن ایده خلاقانه در طراحی پوستر پنج موضوع زیر پیشنهاد می شود:

1- کمپُست (فراخوان هفته آگاهی از کمپُست):  برای مشاهده فراخوان اینجا را کلیک کنید

2-به سوی مرگ با یک لبخند: برای آگاهی از این فراخوان اینجا را کلیک نمایید

3- روز خلیج فارس

4-روز جهانی چپ دست ها

5-روز جهانی سرطان

-----------------------------------

برای انجام این تمرین به نکات زیر توجه نمایید

- نحوه گزینش موضوع: می توانند سه مورد از موضوعات زیر را به دلخواه خود تغییر داده و پیشنهاد جدیدی ارائه دهید. در غیراینصورت هر پنج موضوع زیر را به عنوان تمرین جلسه آینده با قانون تداعی آزاد ایده پردازی کنید.

-جمع آوری  و ارائه اطلاعات در کلاس: شما می بایست برای افزایش دامنه اطلاعات خود در مورد هر پنج موضوع یاد شده، مقالات، اخبار و مطالب مرتبط را که به پیدا کردن نشانه های مناسب کمک می کند جمع آوری و چاپ نمایید تا در کلاس مورد استفاده قرار گیرد. این بخش جزو اصلی تمرین بوده و همه موظف به انجام آن هستند. آوردن اطلاعات ضروری است.

- کار گروهی:  دانشجویان باید در گروه های دو نفری با تبادل ایده پنج موضوع یاد شده را کار کنند. به عبارت دیگر هر دو نفر با همکاری هم پنج موضوع یاد شده را انجام دهند و یک لیست مشترک ارائه کنند. انتظار می رود با کار دو نفری ایده ها گسترش بیشتری پیدا کند.

-نحوه  استفاده از اقتباس: در موضوع دوم ( به سوی مرگ با یک لبخند)شما می توانید از نشانه های کار شده در پوسترهای گذشته کمک بگیرید و به لیست نشانه های خود اضافه کنید.این پوسترها در انتهای متن فراخوان آمده است. استفاده از ایده های به کار رفته در این نشانه ها( چه در شکل، چه محتوا) در حیطه اقتباس قرار می گیرد.

- امتیاز تمرین: یافتن نشانه های بیشتر و خلاقانه تر معیار نمره گذاری خواهد بود.

-----------------------------------

شما می توانید برای یک موضوع از چهار راه وارد شوید:

1- اسم: کلمات کلیدی که در خود موضوع وجود دارد.منظور  عنوان پوستر و کلماتی که با عنوان آن، مجاورت یا مشابهت دارند.

مثال: عنوان پوستر: جشنواره ترافیک . کلمه ترافیک نشانه مورد نظر برای ایده یابی است.

مثال برای کلماتی که با «ترافیک» مجاورت و مشابهت دارند: تصادف، خط کشی عابر، کلاه ایمنی، جاده، علائم راهنمایی، پلیس، چراغ خطر، خودروها، لاستیک ماشین، چراغ ماشین و.... (هر کدام از این کلمات یک نشانه هستند که می توان برای ایده یابی استفاده کرد)

(نکته: در اینجا منظور از اسم، اسم ذات است. اسم‌هایی که به صورت مستقل در خارج از ذهن وجود دارند و محسوس و قابل دیدن هستند را اسم ذات می‌گویند (مانند «گل»، «مرد»)و اسم‌هایی را که به صورت مستقل در خارج از ذهن وجود ندارند و وابسته به حضور دیگری هستند را اسم معنی می‌گویند مانند «زیبایی»، «دلاوری. در اینجا اسم معنی جزو محتوا محسوب می شود)

2- پیام(شعار): که معمولا شکل سفارشی دارد.در برخی موارد پوسترها دارای پیام(شعار)هستند. اما  شما می توانید شعار برای پوستر پیشنهاد دهید

مثال: شعار(پیام): صبوری در رانندگی، ایمنی موتورسواران، آهسته برانید، از پل هوایی عبور کنید( در این پیام کلمات ایمنی، صبوری، رانندگی می تواند برای ایده یابی انتخاب شود)

3- درون مایه: فکر اصلی و مسلط بر هر اثری است. درون مایه رسالت اصلی یک اثر است. در اینجا جهت فکری و نگرش اصلی موضوع را مشخص می کند. در یک فراخوان پوستری با موضوع ترافیک درون مایه فرهنگ رانندگی، احترام به حقوق هم، رعایت قانون است. در اینجا کلمات احترام، رعایت حقوق همدیگر و قانون کلماتی هستند که می توانید برای ایده یابی انتخاب کنید.(ممکن است درون مایه و پیام در برخی موارد یکسان باشند)

4- اقتباس:در موضوعات ارائه شده فقط  در موضوع دوم (به سوی مرگ با یک لبخند) از اقتباس  استفاده نمایید. چرا که ممکن است ایده های بهتری از طریق سه مسیر قبلی به نظر خودتان برسد اما شما با مراجعه سریع به اقتباس راه ایده یابی را محدود کنید! ( در مورد این بخش جلسه آینده توضیح بیشتری داده خواهد شد)

-----------------------------------

روش گسترش نشانه ها(ایده‌ها) بر اساس قانون تداعی  :

اکنون نشانه های(کلمات و اسم ها) به دست آمده را از سه مسیرزیر گسترش دهید:

مسیر اول: مجاورت (مثال برای کلمه ترافیک: تصادف، جاده، چراغ خطر، خیابان و... این موارد در کنار هم دیده می شوند. چراغ خطر در خیابان قرار دارد.به عبارت دیگر «در کنار هم» هستند

مسیر دوم: مشابهت(مثال برای کلمه ترافیک: حرکت مورچه ها را به یاد شما می آورد/ جاده: رگ های خونی بدن را به یاد می اندازد/ چراغ خطر:شبیه  خورشید است). مشابهت همان تشبیه در ادبیات است.

مسیر سوم: تضاد: که معمولا به ندرت وجود دارد!

---------------------------------

 وسایل مورد نیاز کارگاه برای جلسه آینده:

- دفترچه اتود (ابعاد  A3 یا َََA4 ):  تمرینات  و اتودهای مدادی خود را در آن انجام دهید. این دفترچه در روز ژوژمان ارائه خواهد شد و تمام تمرینات مدادی شما باید به ترتیب در آن ثبت شده باشد.

- مداد اتود. پاک کن. خط کش

- آبرنگ یا گواش (پالت تخم مرغی مستطیل شکل) برای اتودهای رنگی. لیوان آب. دستمال. قلم مو سرگرد (دو شماره)