نقدی بر شیوه آموزش طراحی پایه

در این نقد قصد دارم تا به طور مختصر به طراحی مقدماتی و چگونگی آموزش آن بپردازم. اهمیت این نقد از آن جهت است که دروازه‌ی اصلی تمام رشته‌های تجسمی طراحی است و در این زمینه، طراحی مقدماتی(پایه) نقطه شروع است.

اهداف طراحی

الف- طراحی با اهداف کاربردی

طراحی در رشته‌های مختلف هنرهای تجسمی کاربردهای متفاوتی دارد. طراحان گرافیک، معمولا طراحی را در جهت به تصویرکشیدن ایده‌های اولیه یک پروژه تجاری یا فرهنگی نیاز دارند، طراحان صنعتی کلیت محصول خود را بواسطه طراحی مجسم می‌کنند، همچنین طراحان لباس، معماران، طراحان داخلی، مجسمه سازان، هنرمندان صنایع دستی هم با توجه به نیاز خود طراحی را به خدمت می‌گیرند تا بتوانند ایده‌ها و افکار خود را برای یک کار نهایی مجسم کنید.

در تمام این رشته‌ها طراحی کمک می‌کند تا شما بتوانید پروژه خود را از نظر ساختار، بررسی و آزمایش کنند. به عبارت دیگر طراحی، اهداف کاربردی دارد.

ب-طراحی با اهداف زیباشناسانه (مستقل و آزاد)

اما در گرایش نقاشی، طراحی به عنوان یک بیان هنری مستقل ابراز وجود می‌کند و بسیاری از هنرمندان نام آور تاریخ به عنوان طراحان چیره دست به شهرت رسیده‌اند و آثار آنها در موزه‌ها نگهداری می‌شود. در اینجا طراحی، هنری آزاد و مستقل است. اهداف طراحی در خود طراحی خلاصه می‌شود.

با طرح این مقدمه، سوال اینجاست، آیا نحوه آموزش طراحی مقدماتی در دو هدف ذکر شده باید به یک شیوه باشد؟!

بله، پاسخ کامل به این سوال نیاز به توضیح دارد. تمام رشته‌های تجسمی دارای نقطه اشتراکاتی هستند. بنابراین شروع آموزش همه‌ی آن‌ها از یک نقطه  باید آغاز شود، اما پس از آغاز به تدریج به شاخه‌های تخصصی تقسیم می‌شوند، بنابراین طراحی پایه در همه این رشته‌ها می‌تواند یکسان باشد تا دانشجویان به زیربنای طراحی اشیاء و طبیعت پیرامون خود مسلط شوند و از آن‌ها الهام بگیرند، همچنین با آموزش شیوه‌های دیدن چشمانشان ورزیده و حساس شود، اما پس از تسلط کافی باید با توجه به تخصص و نیاز خود بر اهداف طراحی تمرکز کنند.

طبق توضیحات تصویر ،هنرجو آموزش می‌بیند تا برای طراحی اشیاء پیرامون آنها را به صورت احجام هندسی  ساده سازی نماید

رئیس برنامه پایه مدرسه هنرهای تجسمی بازل سوییس-کورت هوئرت- در مقدمه کتاب Basic Principles of Design در این‌باره چنین می‌نویسد:

«آموزش پایه و مبانی هنر در مدرسه‌ی هنر بازل در سوئیس طبق برنامه‌ای اصولی صورت می‌گیرد... این برنامه شاگردان را قادر می‌سازد تا پس از پایان این دوره بتوانند هر یک از رشته‌های گرافیک، عکاسی، طراحی حروف، جواهر سازی، سفال، نقاشی، مجسمه سازی و سایر رشته‌های مربوطه را انتخاب کنند.»

بنابراین نتیجه می‌گیرم طراحی پایه در تمام رشته‌های تجسمی باید با یک روش اصولی و منطقی آموزش داده می‌شود. در ادامه این نقد به شرایط آموزش طراحی پایه می‌پردازیم

معظلات رایج در آموزش طراحی پایه

- متاسفانه آن چه در برخی آموزشگاه‌های هنری می‌گذرد کپی برداری های بی‌هدف در ابتدای آموزش طراحی  است.

کپی برداری  در ابتدای راه مانند توصیه عصا به یک انسان سالم است!

در این نقطه شما با کپی کردن تقریبا هیچ مهارتی به دست نخواهید آورد و لذت طراحی را هم تجربه نمی‌کنید. چرا که همیشه این احساس را دارید که این اثر متعلق به شما نیست! و شما هیچ نقشی در خلق آن نداشته اید، در حالی که  یکی از لذت‌های طراحی ابراز وجود با عنصر خط است.

دکتر بتی ادوادز نویسنده کتاب طراحی با سمت راست مغز در این باره می‌نویسد:

«هدف از طراحی نه تنها نشان دادن آنچه می‌خواهید، بلکه نشان دادن خود شما نیز هست. شگفت این‌که هر چه دنیای خارج را واضح‌تر ببینید و طراحی کنید، بیننده شما را واضح‌تر می‌بینید و شما هم می‌توانید خود را بهتر بشناسید.»

از دیگر روش‌های اشتباه، آموزش تکنیک‌های طراحی در ابتدای راه است. تکنیک‌های مثل زغال، آب‌مرکب. یادگیری تکنیک‌های طراحی به خودی خود مفید است، اما آن‌چه در نقطه شروع باید آموزش داده شود تکنیک نیست! بلکه چگونه دیدن است.

جذابیت‌های تکنیکی وسایل باعث سرگرم شدن هنرجو خواهد شد، اما خود او می‌داند هنوز هیچ توانایی در ترسیم درست اشیاء به دست نیاورده است!

آموزش تکنیکی باید پس از تسلط نسبی هنرجو به شیوه‌های دیدن آغاز شود. این مهارت‌ها زمانی به درستی پیاده خواند شد که طرح از تناسبات درست و ترکیب‌بندی قابل قبولی برخوردار باشد، در غیر اینصورت در حد ایجاد بافت  و جذابیت‌های تکنیکی امتیاز چندانی ندارد.

سیمین نوروزی- دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

محدثه رحمانی - دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

پریسا اختری- دانشجوی ارتباط تصویری- کارگاه طراحی یک- موسسه آموزش عالی فردوس مشهد- 1395

طراحی عینی یک مهارت است

طراحی عینی(طراحی از روی مدل) یک مهارت یاد دادنی و یادگرفتنی است و همه می‌توانند با انگیزه و تلاش به آن دست پیدا کنند.

با توجه به سال‌ها تدریس طراحی پایه در رشته‌های گرافیک، نقاشی و صنایع دستی به این نتیجه رسیدم که اولین گام در پرورش مهارت طراحی، تغییر در شیوه دیدن است. در مورد اهمیت شیوه‌های دیدن در طراحی می ‌توان به گفته‌های بزرگان طراحی اشاره نمود: 

•  فراگیری طراحی در واقع فراگیری دیدن است. صحیح دیدن چیزی ورای نگاه کردن است. کیمون نیکولائید
• طراحی کار مشکلی نیست، مشکل کار در دیدن است. بتی ادواردز
• «فکر میکنم قبل از شروع طراحی از چهره، واقعا به چهره‌ی کسی نگاه نکرده بودم؛ حالا عجیب‌ترین چیز این است که همه‌ی چهره‌ها به نظرم زیبا می‌آیند.». بتی ادواردز
• «نقاش با چشمانش طراحی می‌کند نه با دستانش» .موریس گروسر

طراحی 1- هنرجوی کارگاه کلاس‌های تخصصی -مجتمع امام رضا مشهد

 توانایی شما در طراحی عینی بیشتر حاصل تغییر نحوه دیدن شما در طراحی خواهد بود. در کنار آن افزایش هماهنگی چشم و دست و مغز می‌تواند آن را تکمیل نماید. افزایش این هماهنگی تنها چند جلسه زمان نیاز دارد، اما آنچه نیاز به تلاش و صرف انرژی  زیادی دارد مهارت‌های دیدن است.

برای روشن تر شدن مفهوم دیدن باید فرق آن را با نگاه کردن بیان کنیم. نگاه کردن یک فرآیند طبیعی و روزمره است که هر انسانی برای زندگی بدان نیاز دارد؛ اما دیدن توام با سنجش و مقایسه و بررسی است. در نگاه کردن شما انرژی ذهنی کمتری صرف می‌کنید، اما در دیدن شما روابط را مقایسه می‌کنید، فضاهای خالی و پر شیء را در نظر می‌گیرید. برای روشن تر شدن اهمیت دیدن در طراحی می‌توان چند سوال مطرح نمود:

آیا کسانی که به مهارت بالایی در طراحی از روی مدل دست یافته اند از قدرت بینایی بیشتری نسبت به سایر افراد برخوردارند؟

آیا آن‌ها از هوش بالاتری برخوردارند؟

و یا این‌که در موقعیت و شرایطی طراحی می‌کنند که شما نمی‌توانید فراهم کنید!؟

قطعا پاسخ شما به این سوالات خیر است.بنابراین می‌توان اینطور نتیجه گرفت که تنها فرق آن‌ها با کسانی که به این مهارت دست نیافته اند، تغییر در پردازش اطلاعات  در مغز است که ما با یادگیری نحوه دیدن به آن دست می‌یابیم. آن‌ها به مهارت های چگونه دیدن مجهز شده‌اند. به عبارت دیگر آن‌ها هنگام طراحی طور دیگری به اشیاء نگاه می‌کنند! اما در حالت عادی مانند سایرین هستند!

اهمیت وسایل طراحی

- مسئله بعدی  وسایل طراحی است. اهمیت وسایل در حدی است که اگر جدی گرفته نشود آن‌چه مشاهده می‌شود درست بر سطح کاغذ پیاده نخواهد شد. به عنوان مثال تصور کنید آموزش شنا را در یک استخری با ابعاد 2×2 متر تجربه کنید! به نظرتان آیا می‌توان در چنین استخری مهارت‌های کامل شنا را آموزش داد!! بنابراین آموزش درست همراه با وسایل و بستر مناسب می‌تواند زمینه دستیابی به مهارت طراحی عینی را بهتر فراهم نماید.

لطفا پاکن نکشید! طراحی، طراحی است!

از اشتباهات رایجی که در بسیاری از کلاس‌های آموزش مقدماتی طراحی دیده می‌شود، طراحی با مدادهای بسیار تیره مثل B6 یا کنته است. این اشتباه به مانند آموزش رانندگی در جلسات اول با دنده بالاست! به نظرتان آیا احتمال تصادف و خرابکاری بیشتر نمی‌شود!!

شاید تصور شود پاکن وظیفه اصلاح طرح را بر عهده خواهد گرفت! اما مشکل بزرگتر از همین نقطه آغاز خواهد شد! شما به جای آن‌که خود را موظف به تلاش بیشتر برای دستیابی به مهارت‎های دیدن بدانید به اتکای پاکن هیچ گاه تلاش موثری نخواهید داشت  و همیشه پاسخ اشکالات شما با پاکن، بی پاسخ و مبهم خواهد ماند.

این معضل مشکلات دیگری را هم به همراه دارد. کاهش اعتماد به نفس و آسیب زدن به طرح از دیگر موارد آن است. همچنین شاید تصور شود پاکن باعث تمیز تر شدن خواهد شد، اما این فرضیه در روند آموزش مقدماتی رعکس عمل خواهد کرد، یعنی باعث مخدوش شدن روح و طراوت طراحی می‌شود. برای بیان بهتر این موضوع باید بدانیم که طراحی هنری مستقل از عکاسی است و قصد رقابت با آن را ندارد، چرا که در این زمینه همیشه دوربین موفق خواهد بود. یک اثر طراحی باید طراحی باشد! یعنی گویای خالق خود.

در تصویر بالا خطوط اضافی  نه تنها هیچ آسیبی آسیبی به طراحی وارد نکرده اند بلکه حسی از جستجو و خلاقیت را بوجود آورده است. شیوه کنترل خط می‌تواند در حذف پاکن موثر باشد

روح یک طراحی به آزمون خطاهایی است که شما از نقطه شروع تا انتها با آن مواجه می‌شود و این آزمون و خطاها اجتناب ناپذیر است، ارزش و زیبایی یک اثر طراحی به خاطر حفظ تمام خطوط اضافی ناشی از این جستجوها  خواهد بود، نه صرفا تمیزی برگه طراحی. بیننده اثر باید شما را در اثرتان ببیند.

تنها زمانی مجاز به استفاده از پاکن هستید که پس از تسلط به طراحی مقدماتی در یک رشته کاربردی مثل گرافیک، طراحی را به عنوان پیش طرح‌های مقدماتی یک لوگوتایپ، پوستر، صفحه آرایی و....مورد استفاده قرار می‌دهید. در این حالت محصول نهایی یک اثر دیجیتال و چاپی خواهد بود و طراحی تنها وظیفه به تصویر کشیدن ایده‌های اولیه را دارد.

شرایط طراحی

نکته بعدی فراهم نمودن موقیعت و شرایط مناسب برای بهتر دیدن است. رعایت فاصله مناسب، حرکت سر و تبادل نگاه بین مدل و طرح از مهمترین آنهاست. اهمیت این بخش از آن جهت است که اگر شما برای انتقال اطلاعاتی که از مشاهده مدل به دست آورده اید باید مسیری مناسب را برگزینید. مسیری کوتاه که آنچه می‌بینید به تمام و کمال بر صفحه کاغذ منتقل شود. از مشکلاتی که اکثر هنرجویان با آن روبرو هستند تمرکز بیش از حد بر طرح است( به جای مدل)، این مسئله باعث خواهد شد طراحی عینی با کمک ذهن تکمیل شود و در نتیجه آنچه حاصل خواهد شد کمی عینی و کمی ذهنی است. به عبارت دیگر شما بیشتر آن‌چه را که می‌دانید طراحی می‌کنید، نه آن چه را می‌بینید!

برای مشاهده نمونه آثار هنرجویان کارگاه طراحی می توانید بر روی لینک‌های زیر کلیک نمایید.

طراحی پایه -سطح یک (به همراه نمونه‌های قبل از دوره آموزشی)

ژوژمان کارگاه طراحی پایه- رشته طراحی داخلی

طراحی پایه- سطح 3 - مجتمع امام رضا- مشهد

مدرسین و علاقمندان به طراحی می‌توانند سوالات خود را به صورت نظر در زیر این پست ارسال نمایید تا پاسخ داده شود. (آدرس ایمیل فراموش نشود)

محمد محسن خضری

مدرس کارگاه طراحی و مبانی هنرهای تجسمی

عضو هیات علمی موسسه آموزش عالی فردوس مشهد