ترنج | اولین نمایشگاه رشته صنایع دستی موسسه آموزش عالی فردوس | مشهد‌ | خرداد 1394

⁣⁣⁣کلمه ترنج و اسلیمی های حواشی را بر اساس کتیبه هاو تزیینات ظروف فلزی ایران در عصر سلجوقی طراحی کردم.⁣ اون زمان خیلی تمایل به استفاده از این خطوط تزیینی داشتم، البته الان هم دارم.  تا جایی که یادم میاد نام ترنج را برای این نمایشگاه خودم پیشنهاد کردم و مورد موافقت قرار گرفت.‌

Designer: Mohammad Mohsen Khezri

نشان گروه طراحان دایره سفید

«گروه طراحان دایره سفید» در زمینه های طراحی داخلی(Interior Design) و طراحی گرافیک(Graphic Design) فعالیت دارد.

نشانه این گروه بر اساس سبک کتیبه‌های آثار فلزی ایران در قرن پنجم طراحی شده است.

این سبک تزیینی بیشتر در خراسان و در  تزیین آثار فلزی از جمله بخوردان ها، بشقاب ها و شمعدان ها رواج داشت. پیچش ها و حرکت های نرم و تیز این خط الهام بخش طراحی نشانه ی «دایره سفید» قرار گرفت. از ویژگی های این نوع نگارش توجه به فضاها و قرینه سازی در تزیینات خطی است. در این خط هر حرف، با حروف قبل و بعد از خود هماهنگی دارد.

در این خط اولویت اصلی زیبایی و تزیین و اولویت بعدی خوانایی است. بنابراین نشانه «دایره سفید» هم یک نشانه ی تصویری-نوشتاری محسوب می شود.

کارت ویزیت جدیدم!

به دلیل این که موضوع پژوهش دوره ارشدم در حوزه فلزی کاری ایران بود و با توجه به علاقه ای که به کتیبه نگاری بر آثار هنر ایران دارم، تصمیم گرفتم کارت ویزیت جدیدم را بر اساس سبک کتیبه یکی از آثار فلزی ایران طراحی کنم. به این منظور یکی از بخوردان های مشهور قرن ششم را انتخاب کردم.

این بخوردان که در موزه متروپولیتن نگهداری می شود به شکل شیر ساخته شده است. کتیبه ای بر سینه این شیر نگاشه شده که مهارت کتیبه نویس را در هماهنگی حروف با فرم بدن جانور نشان می دهد. کلمه «محمد» را دقیقا از این کتیبه استخراج کردم، اما کلمات «محسن» و «خضری» را بر اساس سبک حروف دیگر طراحی نمودم.

Incense Burner of Amir Saif al-Dunya wa’l-Din ibn Muhammad al-Mawardi - Persian

بخوردان(عود سوز) موزه متروپولیتن،مفرغ، ساخت خراسان، عهد سلجوقی، ساخته شده به دست محمد بن جعفر بن علی برای «محمد گلاب فروش طیبات» - 577 یا 579 هجری/1182-1181

طرح روی کارت ویزیت - که بر اساس کتیبه بخوردان موزه متروپولیتن طراحی شده است.

طراحی قلم کوفی‌خراسانی

علاقه من به آثار هنر ایران به خصوص آثار قرون پنجم تا هفتم هجری، سبب شده موضوع پایان نامه کارشناسی ارشدم را از میان آثار هنری این دوره انتخاب کنم.

عنوان این پایان نامه  «بررسی طراحی حروف کتیبه های ظروف فلزی ایران در دوران سلجوقی» است و موضوع بخش عملی آن، طراحی یک مجموعه از حروف الفبا، بر اساس یافته های بخش نظری بود.

از آنجایی که خط کوفی خراسانی(غزنوی) و ثلث، خطوط اصلی کتیبه های ظروف فلزی سلجوقی را تشکیل می دهند، مبنای پروژه عملی نیز می‌بایست بر اساس آن‌ها انجام می شد. اولین سنگ قبر حضرت رضا(ع) از زیباترین نمونه های کوفی خراسانی است که  به دلیل سالم بودن و علاقه ای که به احیاء آن داشتم، کتیبه‌ی آن را موضوع پروژه عملی خود قرار دادم.

اولین سنگ مرقد مطهّر قدیمی ترین سنگی که بر مزار حضرت امام رضا (ع) دیده شده سنگ مرمری با ابعاد 30×40 و قطر 6 سانتی متر می باشد که در اوایل قرن ششم بر مزار امام رضا(ع) نصب شده است . این سنگ از نفایس بسیار ارزشمند موزه آستان قدس رضوی است که از نظر تاریخی و نوع خط کوفی اهمیت فوق العاده دارد. سه کتیبه در حاشیه سنگ و یا کتیبه در سطح محرابی شکل آن نقش بسته است . 

http://www.zameneahoreza.blogfa.com/cat-12.aspx ماخذ تصویر:

ماخذ اطلاعات تصویر( http://irdir.mihanblog.com/post/569)

هدف این پروژه احیاء خط کوفی خراسانی در قالب یک قلم نرم افزاری بود، به همین دلیل سعی شد با توجه به اصولی که در طراحی قلم باید مورد توجه قرار گیرد، خصوصیات تزیینی این خط تا حد امکان شبیه کتیبه‌ی اصل باشد و تغییرات در حد ضرورت صورت گیرد.

از آن جایی که تمام حروف الفبا در کتیبه این سنگ وجود نداشت، حروف باقیمانده را بر اساس سبک حروف موجود، ترسیم نمودم. از دیگر ویژگی‌های کتیبه های کوفی خراسانی که در طراحی قلم آن نیز حفظ شده، عدم استفاده از نقطه و اعراب است. همچنین علایم و اعداد در این قلم در نظر گرفته نشد، چرا که ضرورتی برای ساخت آن دیده نمی‌شود.

 این قلم مخصوص نگارش کتیبه‌های قرآنی و احادیث طراحی شده است و بسیار علاقه دارم در حرم حضرت رضا(ع) برای استفاده در بنا و یا جهت نگارش احادیث آن حضرت برای تزیین  فضا مورد استفاده قرار گیرد. این قلم را می‌توان به شیوه های مختلف بر سنگ، چوب، سفال و کاشی اجرا نمود.

 جنبه های تزیینی قلم طراحی شده اهمیت بیشتری نسبت به خوانایی آن دارد. این یک قلم تزیینی محسوب می‌شود که کاربرد های مشخصی دارد، از این رو نمی‌توان آن را در اندازه های بسیار ریز یا برای متن‌هایی که خوانایی در آن‌ها اولویت اصلی را دارد استفاده نمود. خطوط کتیبه‌ها به دلیل تنوع حروف و تزیینات  زیاد، زیبایی خاصی دارند که در مراحل تبدیل شدن به قلم به دلیل محدودیت‌های نرم افزاری بسیاری از خصوصیات آن‌ها به ناچار حذف می‌شود، اما در این قلم سعی نمودم تا جای ممکن خصوصیات تزیینی کتیبه‌ی اصل را حفظ کنم.

    Mohsenkhezri1     

خوشنویسی و طراحی حروف (۱) در دانشگاه فرهنگ و هنر (۲)، مشهد

در نیمسال دوم 1390 برای تدریس خوشنویسی و طراحی حروف به دانشگاه فرهنگ و هنر دعوت شدم. با تجربه ای که در انجام دو پایان نامه تحصیلی کارشناسی و کارشناسی ارشد در این حوزه داشتم، مسولیت تدریس این واحد درسی را پذیرفتم.

با توجه به این که طراحی حروف کنونی ریشه در خوشنویسی دارد، آشنایی با خطوط سنتی را به عنوان پایه و اساس این درس مد نظر داشتم.

مقوله‌ی خوشنویسی به نظر بسیاری از دانشجویان امری غیر ضروری و یا غیر قابل دسترس است؛ چرا که تصور می کنند باید استعداد ذاتی در خطاطی داشته باشند، در غیر اینصورت باید آن را به کلی فراموش کنند و در خلق آثار خود دل به دیگر امکانات بصری گرافیک دهند.

برای شکستن این تابو در این کلاس، دانشجویان ملزم به فراهم نمودن وسایل اولیه خوشنویسی شدند و نمونه هایی از مفردات و ترکیبات خطی سرمشق تمرینات آن ها قرار گرفت. هدف از این تمرین آشنایی با روحیه خط و شناخت  قابلیت های بصری آن در خلق آثار گرافیک بود.

از آنجایی که دانشجویان در دو گروه جداگانه این واحد درسی را تجربه می کردند، برای هر گروه یک خط مشخص مبنای کار پروژه قرار گرفت. یک گروه، خط ثلث و گروه دیگر خط نستعلیق.

خط ثلث شباهت بسیاری با نسخ، محقق، توقیع و رقاع دارد و در حقیقت نماینده آن ها به شمار می آید. نستعلیق هم با خط شکسته نستعلیق و تعلیق روحیه مشابه ای دارد.

در مجموع دو پروژه در این ترم مد نظر قرار گرفت. پروژه اول بر ظرفیت های کلامی و معنایی تاکید داشت و پروژه دوم بر اساس قابلیت های زیباشناسی خوشنویسی انتخاب شده بود.

پس از آشنایی با روحیه ی این خطوط، طراحی نشانه نوشتاری از اسم و فامیل، اولین پروژه کاری دانشجویان بود. هدف از این تمرین کشف توانایی حروف با توجه به حفظ خوانایی نشانه بود. در پروژه دوم دانشجویان باید از قابلیت های بصری خط (ثلث یا نستعلیق) در خلق یک اثر کاربردی یا تزیینی استفاده می‌نمودند.

در ابتدا هر دانشجو موظف بود موضوعی را به دلخواه انتخاب نماید و در نهایت با توجه به خط مورد استفاده آن را به صورت اجرایی ارائه نماید. از آنجایی که این پروژه معمولا فراتر از سطح دو بعدی کاغذ به مرحله اجرا در می آید، ورود گرافیک در حیطه های دیگر همچون طراحی داخلی را در بر می‌گرفت.

محدود نمودن دانشجویان به یک خط در طراحی، ابتدا بسیار سخت و غیرقابل تصور بود،‌ اما سبب شد آن ها با نگاهی دقیق و موشکافانه به مطالعه خوشنویسی بپردازند.

آثار بسیاری از طراحان موفق کشورمان ثابت کرده آشنایی با خوشنویسی برای دانشجویان این رشته تا حدی لازم است که بتواند شالکه اولیه اثر خود را طراحی کند  و این بدان معنا نیست که آنها لزوما باید خطاطان ممتازی باشد؛ چنان که مرحوم مرتضی ممیز در طراحی نشانه موزه رضا عباسی ایده خود را به دست آقای احصایی که به خوشنویسی تسلط کامل داشت اجرایی نمود.

برای اجرایی نمودن یک نشانه نوشتاری که با خطوط سنتی شکل گرفته است، نرم افزار میرعماد برای طراحانی که آشنایی کافی به خوشنویسی دارند توصیه می شود. امیدوارم تجربه این کلاس موجب تشویق دانشجویان به شناخت خطوط سنتی و استفاده از آن متناسب با ذائقه گرافیک حال حاضر باشد . در پایان این توضیجات نمونه هایی از  آثار  دانشجویان این کلاس آمده است.

اثر آرش طراقی

اثر هما روان

اثر مریم نیک دل

اثر جواد خوئیان

اثر سارا شاهرخ زاده

اثر علیرضا عارف

اثر مریم صحرا نژاد

طرح گوشواره - بهاره سلطانی

طرح قفسه های تزیینی- جواد خوئیان

طرح فرش - سیده سلیمه ذاکر رضوی

طرح گردنبند - ندا صادق زاده

طرح نرده - طیبه نبی فرخانی

طرح نرده و حفاظ - سید سعید عاقبت خواه

طرح ساعت دیواری - زهرا بهشتی صفت

طرح نقاشی روی شیشه با ویترا - نازنین مقدم

طراحی قالیچه - سیده سلیمه ذاکر رضوی

استفاده و انتشار تصاویر بدون اجازه مجاز نمی باشد.